Gweithgaredd 11
Puro Dŵr i Bobl ei Yfed
Pan fyddwch chi ar y blaned Mawrth, mae arnoch chi angen dŵr yfed glân. Rydych chi wedi sicrhau dŵr o'r capanau rhew yn y pegynnau, ond yn amau nad yw'r dŵr yma'n bur ac yn ddiogel i'w yfed. Gallwch weld bod y dŵr ychydig yn fwdlyd, a bod cerrig mân a gronynnau eraill ynddo. Rydych chi'n credu hefyd fod halen (sodiwm clorid) wedi toddi yn y dŵr. Mae arnoch chi angen ffyrdd i dynnu'r amhureddau o'r dŵr.
Cynllunio
Mae angen ichi gynllunio dau weithgaredd:
- Tynnu'r mwd, y cerrig a'r gronynnau bach eraill o'r dŵr
- Tynnu'r halen o'r dŵr
Gweithgaredd 1: Sut gallech chi dynnu cerrig mân o ddŵr? Beth am ronynnau mân iawn? Ysgrifennwch eich syniadau am beth i'w wneud (Dull), a'r pethau y bydd eu hangen (Cyfarpar). Beth rydych chi'n disgwyl ei weld, a sut byddwch chi'n cofnodi'ch canlyniadau?
Gweithgaredd 2: Erbyn hyn mae'n bosibl bod y dŵr yn edrych yn lân, ond allwch chi ddim gweld a oes halen wedi toddi ynddo. Sut gallech chi gael gwybod, a sut gallech chi wahanu'r halen a'r dŵr? (Meddyliwch am leoedd ar lan y môr yn ne Ewrop a'r Dwyrain Canol lle mae halen yn cael ei gynhyrchu). Bydd arnoch angen cyfarpar i'ch helpu i gasglu dŵr: gofynnwch i'ch athro neu'ch athrawes roi cyngor ichi. Beth rydych chi'n disgwyl ei weld, a sut byddwch chi'n cofnodi'ch canlyniadau?
Gweithredu
Gweithgaredd 1: Tynnu cerrig mân a gronynnau o ddŵr
Un ffordd gymharol hawdd o dynnu gronynnau a malurion o ddŵr yw hidlo'r dŵr. Mae amryw o fathau o hidlyddion a allai gael eu defnyddio:
- Gro: yn dal cerrig a malurion mawr
- Tywod: yn dal cerrig mân a malurion eraill
- Siarcol: yn amsugno amryw o gemegau sydd wedi toddi mewn dŵr
- Lliain caws: yn dal gronynnau bach
- Papur hidlo: ar gael â mandyllau mewn amryw o feintiau, ac yn gallu dal gronynnau sy'n fân iawn, iawn.
Cyfarpar a deunyddiau angenrheidiol
(i bob grŵp, dosbarth, neu ddysgwr)
- Potel bop blastig glir (2 litr)
- Gro (ar gyfer tanc pysgod)
- Tywod
- Siarcol tanc pysgod (wedi'i actifadu)
- Lliain caws (neu gall hosan nylon gael ei defnyddio)
- Dŵr mwdlyd
- Bandiau lastig
- Pecyn profi dŵr pH (dewisol)
Diogelwch
Mae'r pwyntiau diogelwch yma yn sôn am y peryglon yn bennaf. Bydd angen ichi feddwl am y risg(iau) a allai godi, a sut i leihau'r risg gymaint ag y gallwch.
- Fydd y dŵr sy'n cael ei gynhrychu yn y gweithgaredd yma ddim yn gwbl bur.
- Peidiwch ag yfed dim o'r dŵr sy'n cael ei ddefnyddio yn y gweithgaredd yma, hyd yn oed ar ôl ei hidlo.
Dull (gweler y diagram):
Cam 1: Torrwch y gwaelod oddi ar y botel. Gorchuddiwch y geg â sawl haen o liain caws a'u clymu â band lastig. Daliwch y botel yn ei lle, ben i waered, â'i cheg uwchben gwydr i ddal y dŵr sydd wedi'i hidlo.
Cam 2: Llenwch y botel â 5-8 cm o siarcol. Gosodwch 8-10 cm o dywod ar ben y siarcol. Rhowch 5-8 cm o ro ar ben y tywod.
Cam 3: Trowch y dŵr mwdlyd a'i arllwys i'r hidlydd. Gwyliwch yn ofalus wrth i'r dŵr dreiddio i lawr drwy'r tair haen hidlo o ro, tywod a siarcol.
- gro
- tywod
- siarcol
- lliain caws
Trafodaeth
- Beth ddigwyddodd i'r dŵr tra oedd yn pasio drwy'r haenau gwahanol yn yr hidlydd?
- Cymharwch y dŵr mwdlyd â'r dŵr hidledig. Oes gwahaniaeth rhwng y ddau?
- Fyddai hi'n gwneud gwahaniaeth pe baech chi wedi hepgor un o'r haenau?
Gweithgaredd 2: Tynnu halen o ddŵr
Pe baech chi'n gadael diferyn o ddŵr hallt iawn ar wydr watsh am ddiwrnod neu ddau, beth fyddech chi'n ei weld? Fe allech chi weld marc gwyn, gwan, sef halen (sodiwm clorid). Beth sy wedi digwydd i'r dŵr? Mae wedi anweddu.
Mae'n hawdd iawn gwahanu halen a dŵr er mwyn gadael halen. Gall dŵr gael ei dwymo i wneud iddo anweddu, ac nid yw halen yn anweddu. Er hynny, mae'n fwy anodd gwahanu halen a dŵr mewn ffordd sy'n gadael ichi gadw'r dŵr. Galwch wneud hyn yn y broses o'r enw ‘distyllu' ac mae'n bosibl y gall eich athro neu'ch athrawes ddangos cyfarpar distyllu. Gallwch wneud gwaith distyllu syml fel hyn:
Diogelwch:
Mae'r pwyntiau diogelwch yma yn sôn am y peryglon yn bennaf. Bydd angen ichi feddwl am y risg(iau) a allai godi, a sut i leihau'r risg gymaint ag y gallwch.
- Cymerwch ofal wrth ddefnyddio llosgydd Bunsen, a pheidiwch â symud trybeddau nes eu bod wedi oeri.
- Peidiwch ag yfed dim o'r dŵr sy'n cael ei ddefnyddio yn y gweithgaredd yma, hyd yn oed ar ôl ei ddistyllu.
Cyfarpar
- Dau ficer Pyrex canolig
- Un gwydr watsh mawr, neu rywbeth cyfatebol
- Llosgydd Bunsen
- Dwy drybedd â gwe wifrog
Dull
- Gosodwch y ddwy drybedd yn agos at ei gilydd
- Rhowch tua 50cm3 o ddŵr hallt yn y naill ficer a dim byd yn y llall.
- Gosodwch y ddau ficer ar eu trybeddau yn agos at ei gilydd fel eu bod bron â chyffwrdd â'i gilydd.
- Rhowch y gwydr watsh mawr wyneb i waered uwchben y ddau ficer, gyda'r rhan fwyaf dros y bicer sydd â'r dŵr hallt, ond rhan fach dros y bicer sydd heb ddim byd ynddo.
- Gosodwch y llosgydd Bunsen o dan y bicer sydd â'r dŵr hallt ynddo, a'i dwymo am ryw 15-20 munud
Canlyniadau
Beth welwch chi' digwydd yn y ddau ficer?
Trafodaeth
- Dylech fod wedi sylwi bod diferion dŵr yn casglu yn y bicer a ddechreuodd yn wag. O ble daeth y dŵr yma?
- Beth ddigwyddodd yn y bicer oedd yn cynnwys y dŵr hallt?