Eisiau darllen hyn mewn iaith arall?

English

Cyflwyniad

Gwlad fach sy'n llawn hanes yw Cymru. Mae'r wefan hon yn sôn ychydig am 81 o'r lleoedd pwysicaf yn hanes Cymru. Mae wedi bod yn anodd dewis a dethol lleoedd i'w cynnwys a lleoedd i beidio â'u cynnwys. Wrth inni greu'n rhestr, fe fuon ni'n pwyso a mesur nifer o gwestiynau; er enghraifft:

Roedden ni am sicrhau bod yna leoedd o rannau gwahanol o Gymru ac o gyfnodau gwahanol mewn hanes. Rydyn ni hefyd wedi cynnwys mathau gwahanol o leoedd, fel cestyll, tai a mannau addoli. Fe ofynnwyd i arbenigwyr a phanel o athrawon roi eu barn hefyd.

Efallai y gallwch chi feddwl am leoedd a ddylai fod ar y rhestr ond sy ddim arni. Dyna beth sy'n gwneud hanes mor ddiddorol.

Symud o gwmpas y wefan hon

Cliciwch ar yr eicon yn y ddewislen ar y brig er mwyn gweld a chwilio rhestr o'r lleoedd sydd wedi'u plotio ar y map. Gallwch glicio ar gerdyn disgrifiad pob lle er mwyn symud canol y map i orwedd ar y lle ei hun. Gallwch chi hefyd er mwyn gweld rhestr o'r safleoedd yn yr adnodd hwn fesul ardal.

Hofranwch dros rif lle ar y map er mwyn gweld ei enw. Cliciwch ar y rhif i weld y canlynol:

Pam mae'r safle hwn yn bwysig? Mae hyn yn esbonio pam mae'r lle'n bwysig o safbwynt hanes. Oeddech chi'n gwybod? Mae hyn yn datgelu ffaith anghyffredin am y lle neu'r cyfnod. Pethau i'w gwneud Cliciwch yma i wneud gweithgareddau sy'n gysylltiedig â'r lle. Rhagor o ymchwil Mae hyn yn awgrymu gwefannau a syniadau i fynd ar eu hôl.

O ran canllaw bras, mae gan y lleoedd ar y wefan hon god lliw yn ôl pa bryd mewn hanes roedden nhw'n bwysig, a gallwch weld hyn yn y tabl isod:

Cyfnod Blynyddoedd Lliw
Aml Gyfnod - - -
Cynhanesyddol Cyn 4500-750 CC
Oes Haearn 750-55 CC
Rhufeinig 43-410
Canoloesol 410-1485
Tuduraidd / Stiwartaidd 1485-1714
Sioraidd/Fictoraidd 1714-1901
Modern 1901-heddiw

Mae'n bosibl hidlo'r lleoedd yn ôl cyfnodau amser hefyd. Er enghraifft, bwriwch eich bod chi am ddysgu am y Rhufeiniaid. Cliciwch ar yr hidlydd 'Rhufeinig' ac fe welwch chi fod dau le wedi'u hamlygu:

9 Amgueddfa a Chaer Rufeinig Caerllion 57 Segontium, Caernarfon

Dyw hi ddim yn hawdd gosod lleoedd mewn categorïau amser. i gael gweld pam!

Mae rhai adeiladau'n torri ar draws cyfnodau, fel tai hanesyddol. Er enghraifft, er bod plasty Erddig wedi'i adeiladu ym 1684 yn ystod cyfnod y Stiwartiaid, rydyn ni'n edrych ar rai o'r bobl a fu'n gweithio yno yn y 1790au a degawd cyntaf y ddeunawfed ganrif.

Mae gan leoedd eraill hanes hir iawn sy'n dyddio nôl i gyfnod y Rhufeiniaid. Gallwch weld Castell Caerdydd, er enghraifft, yn y categori Aml Gyfnod.

Rydyn ni wedi gosod rhai o'r safleoedd yn y cyfnod pan ddaethon nhw'n enwog, er eu bod yn cael eu meddiannu cyn i'r cyfnod hwnnw ddechrau. Er enghraifft, mae Mynydd Parys a Chastell Cyfarthfa wedi'u cynnwys yng nghyfnod Victoria, sef o 1837 i 1901. Serch hynny, roedd gwaith cloddio copr ar Fynydd Parys wedi dechrau ym 1768 ac roedd Castell Cyfarthfa wedi'i godi ym 1825.

Rydyn ni hefyd wedi cynnwys ambell adeilad modern ond yn canolbwyntio ar yr hyn sydd ganddyn nhw i'w ddweud am gyfnodau cynharach. Er enghraifft, yn 2006 y cafodd Gerddi Coffa Hendy-gwyn ar Daf eu hagor, ond rydyn ni'n edrych ar yr hyn maen nhw'n ei ddysgu am fywyd yng Nghymru yn yr Oesoedd Canol.

Mae nifer o amgueddfeydd sy'n rhan o Amgueddfa Cymru y gallech ymweld â nhw er mwyn cael rhagor o wybodaeth am hanes Cymru. Mae rhai o'r rhain yn y categori Aml Gyfnod. Cliciwch yma i gael rhagor o wybodaeth am Amgueddfa Cymru: https://amgueddfa.cymru/

Hidlo fesul Sir

RhifEnwCyfnodSirDolen i Wybodaeth
1 Bryn-celli-ddu Oes Haearn Gwynedd
2 Castell Caerdydd Aml Gyfnod De Morgannwg
3 Adeilad y Cynulliad Cenedlaethol, Caerdydd Modern De Morgannwg
4 Yr M4 a Phontydd Hafren Modern De Morgannwg
5 Llyn Cerrig Bach Oes Haearn Gwynedd
6 Cofeb Genedlaethol Glowyr Cymru Modern Dyfed
7 Erddig, Wrecsam Modern Clwyd
8 Tiger Bay, Caerdydd Modern De Morgannwg
9 Amgueddfa a Chaer Rufeinig Caerllion Rhufeinig De Morgannwg
10 Big Pit, Blaenafon Sioraidd/Fictoraidd Morgannwg Ganol
11 Rheilffordd yr Wyddfa Sioraidd/Fictoraidd Gwynedd
12 Castell Cyfarthfa, Merthyr Tudful Sioraidd/Fictoraidd Morgannwg Ganol
13 Llyfrgell Genedlaethol Cymru Aml Gyfnod Dyfed
14 Stadiwm Principality, Caerdydd Modern De Morgannwg
15 Cyfnewidfa Lo Bae Caerdydd Sioraidd/Fictoraidd De Morgannwg
16 Amgueddfa Genedlaethol Caerdydd Aml Gyfnod De Morgannwg
17 Eglwys Gadeiriol Llandaf Canoloesol De Morgannwg
18 Amgueddfa Werin Sain Ffagan Aml Gyfnod De Morgannwg
19 Synagog Unedig Caerdydd Sioraidd/Fictoraidd De Morgannwg
20 Ynys y Barri Modern De Morgannwg
21 Castell Caerffili Canoloesol De Morgannwg
22 Parc Treftadaeth Cwm Rhondda Sioraidd/Fictoraidd Morgannwg Ganol
23 Gardd Goffa Aber-fan Modern Morgannwg Ganol
24 Stadiwm Liberty a Copperopolis, Abertawe Modern Morgannwg Ganol
25 Amgueddfa Genedlaethol y Glannau, Abertawe Aml Gyfnod Gorllewin Morgannwg
26 Castell Carreg Cennen Canoloesol Dyfed
27 Plas a Gerddi Aberglasne Canoloesol Dyfed
28 Parc Dinefwr, T? Newton Sioraidd/Fictoraidd Dyfed
29 Plas Llanelly Sioraidd/Fictoraidd Dyfed
30 Castell Cydweli Canoloesol Dyfed
31 Coleg Dewi Sant, Llanbedr Pont Steffan Sioraidd/Fictoraidd Dyfed
32 Harbwr Abergwaun Sioraidd/Fictoraidd Dyfed
33 T?'r Masnachwr Tuduraidd, Dinbych-y-pysgod Tuduraidd / Stiwartaidd Dyfed
34 Castell Penfro Canoloesol Dyfed
35 Siambr Gladdu Pentre Ifan Cynhanesyddol Dyfed
36 Carchar Rhuthun Sioraidd/Fictoraidd Clwyd
37 Traphont Dd?r Pontcysyllte, Wrecsam Sioraidd/Fictoraidd Clwyd
38 Plas Mawr, Conwy Tuduraidd / Stiwartaidd Clwyd
39 Gr?p Cytiau Mynydd Twr Cynhanesyddol Gwynedd
40 Bryngaer Tre'r Ceiri, Nefyn Oes Haearn Gwynedd
41 Chwarel y Penrhyn Sioraidd/Fictoraidd Gwynedd
42 Chwarel Dinorwig, Llanberis Sioraidd/Fictoraidd Gwynedd
43 Castell a Muriau Tref Conwy Canoloesol Clwyd
44 Pier Llandudno Sioraidd/Fictoraidd Clwyd
45 Eglwys Gadeiriol Llanelwy Canoloesol Clwyd
46 Castell Biwmares Canoloesol Clwyd
47 Capel a Ffynnon Gwenffrewi Canoloesol Clwyd
48 Amgueddfa Wl�n Cymru, Dre-fach Felindre Sioraidd/Fictoraidd Dyfed
49 Abaty Ystrad-fflur Canoloesol Dyfed
50 Castell Henllys Oes Haearn Dyfed
51 Abaty Talyllychau Canoloesol Dyfed
52 Cenarth - Y Ganolfan Cwryglau Genedlaethol Sioraidd/Fictoraidd Dyfed
53 Gerddi Coffa Hendy-gwyn Canoloesol Dyfed
54 Cartref Dylan Thomas Modern Dyfed
55 Eglwys Gadeiriol Tyddewi Canoloesol Dyfed
56 Pont y Borth, Ynys M�n Sioraidd/Fictoraidd Gwynedd
57 Segontium, Caernarfon Rhufeinig Gwynedd
58 Castell Caernarfon Canoloesol Gwynedd
59 Eglwys Gadeiriol Bangor Canoloesol Gwynedd
60 Mynydd Parys, Amlwch Sioraidd/Fictoraidd Gwynedd
61 Rheilffordd a chwarel Blaenau Ffestiniog Sioraidd/Fictoraidd Gwynedd
62 Castell Penrhyn, Bangor Sioraidd/Fictoraidd Gwynedd
63 Mwynglawdd Copr Penygogarth Sioraidd/Fictoraidd Clwyd
64 Castell y Bere, Llanfihangel-y-pennant Canoloesol Gwynedd
65 Tryweryn, y Bala Modern Gwynedd
66 Ffermdy T? Mawr Wybrnant, Betws-y-coed Tuduraidd / Stiwartaidd Gwynedd
67 Crochendy Ewenni, Pen-y-bont ar Ogwr Sioraidd/Fictoraidd Morgannwg Ganol
68 Gwersyll Carcharorion Rhyfel Island Farm, Pen-y-bont ar Ogwr Modern Morgannwg Ganol
69 Goleudy Trwyn yr As Fach Sioraidd/Fictoraidd Morgannwg Ganol
70 Llancaiach Fawr Tuduraidd / Stiwartaidd Morgannwg Ganol
71 Llyn Syfaddan, Aberhonddu Cynhanesyddol Powys
72 Castell Powis Tuduraidd / Stiwartaidd Powys
73 Clawdd Offa (Trefyclo) Canoloesol Powys
74 Camlas Mynwy ac Aberhonddu Sioraidd/Fictoraidd Powys
75 Canolfan Owain Glynd?r, Machynlleth Canoloesol Powys
76 Pentref Canoloesol Cosmeston Canoloesol De Morgannwg
77 Castell Cas-gwent Canoloesol Morgannwg Ganol
78 Gwaith Haearn Sirhywi Sioraidd/Fictoraidd Morgannwg Ganol
79 Arfordir Treftadaeth G?yr gan gynnwys Ogof Pen-y-fai, y Mwmbwls Cynhanesyddol Gorllewin Morgannwg
80 Parc Gwledig Margam Sioraidd/Fictoraidd Gorllewin Morgannwg
81 Rhaeadrau Aberdulais, Castell-nedd Sioraidd/Fictoraidd Gorllewin Morgannwg

Barod?

Ewch i'r Map